درختان چگونه در زمستان زنده میمانند؟
برخلاف حیوانات، درختان نمیتوانند در زمستان به دنبال سرپناهی بروند. چگونه انواع درختان با سرما سازگار میشوند؟
بیایید ابتدا نگاهی گذرا به زیست شناسی اساسی درختان بیندازیم تا تغییراتی را که در طول زمستان برای درختان رخ میدهد بهتر درک کنیم.
قسمتهایی از درخت و وظایف آنها: تاج، تنه و ریشه
همه درختان در سراسر جهان سه بخش اصلی دارند که نقش خود را در زندگی یک درخت دارند: ریشه، تنه و تاج.

ریشهها سیستم حمایتی درخت هستند که آن را به زمین متصل میکنند. ریشهها آب و مواد مغذی را از خاک جمع آوری کرده و به قسمتهای دیگر درخت منتقل میکنند.
تاج از شاخهها و برگها ساخته شده و به عنوان نیروگاه درخت عمل میکند. برگها با تبدیل نور خورشید به انرژی از طریق فتوسنتز، غذای درخت را تولید میکنند. غذایی که فورا مورد نیاز نیست به عنوان نشاسته در ریشه ذخیره میشود و بعدا میتوان از آن استفاده کرد.
تنه مانند یک خط لوله مرکزی است که این تبادل را ممکن میکند و با پوشش سخت خود از این جریان حیاتی در برابر عناصر محافظت میکند.
حدود نیمی از حجم درخت را آب تشکیل میدهد و همانطور که میدانیم آب در دمای صفر درجه سانتیگراد یخ میزند. این مهم است که به خاطر داشته باشید زیرا ما به بررسی عمیقتر مجموعهای از تغییراتی که درختان هنگام کاهش دما متحمل میشوند، میپردازیم.
دو نوع درخت داریم: درختان برگریز و همیشه سبز

درختان پهن برگ درختانی نرم با برگهایی پهن هستند که سالی یک بار برگهای خود را میریزند، از جمله درختانی مانند بلوط، افرا، توس و بید.
درختان همیشه سبز همانطور که از نامشان پیداست در طول سال سبز هستند و همه برگهای خود را به یکباره نمیریزند. وقتی به درختان همیشه سبز فکر میکنید، ممکن است تصاویری از درخت صنوبر یا کاج به ذهنتان خطور کند.
بیشتر درختان همیشه سبز برگ ندارند، اما برخی از آنها برگ دارند. هر دو با پوششی موممانند پوشیده شدهاند و در نتیجه نسبت به درختان برگریز در حفظ آب کارآمدتر هستند و به گیاهان همیشه سبز اجازه میدهند راحتتر در دمای سرد زنده بمانند.
اگرچه ما اغلب درختان همیشه سبز را در مناطقی با زمستانهای بسیار سرد تصور میکنیم، درختان دیگری مانند بلوط زنده که در مناطق گرمتر در ایالات متحده گسترده است و بسیاری از درختان جنگلهای بارانی استوایی نیز همیشه سبز هستند، از جمله درختان چوب آهن برزیل و درختان گیلاس سورینام.

آماده شدن برای زمستان
درختان، و همچنین حیوانات و انسانها، نشانههای خود را برای شروع آماده شدن برای زمستان از دو منبع دریافت میکنند: تغییرات دما و میزان نور خورشید که هر روز در دسترس است. با کاهش دما و کوتاه شدن روزها، درختان شروع به انجام اقدامات محافظتی میکنند که به آنها کمک میکند تا در سرمای زمستانی که در پیش است زنده بمانند.
کاهش سرعت برای صرفه جویی در انرژی
درختان “غذای” خود را با استفاده از کلروفیل موجود در برگ های خود برای گرفتن انرژی از خورشید در فرآیندی به نام فتوسنتز تولید میکنند. ساعات کمتر نور خورشید به این معنی است که زمان کمتری برای تولید غذا از طریق فتوسنتز برای درخت وجود دارد، بنابراین باید به حالت صرفه جویی در انرژی برود. برای درختان به این حالت خواب میگویند. این درخت اساساً در زمستان میخوابد، شبیه به خواب زمستانی برخی از حیوانات – مانند خرس، مار یا سنجاب در ماههای سرد.
برای انجام این کار، یک درخت برگریز بیشتر مواد مغذی حیاتی خود را به ریشه میفرستد و در زمستان در آنجا ذخیره میشود. این زمانی است که آماده میشود تا برگهای خود را رها کند.
با دمای سردتر و روزهای کوتاهتر، کلروفیل (رنگدانه سبز در برگها) نیز شروع به تجزیه میکند و سایر رنگدانههای برگ شروع به نمایان شدن یا تجمع میکنند و رنگهای پاییزی باشکوهی را ایجاد میکنند که ما از آن لذت میبریم.
جابجایی در دمای زیر صفر
به یاد داشته باشید که آب در دمای صفر درجه سانتیگراد یخ میزند! و همانطور که هر کسی که تا به حال یک بطری شیشهای را در فریزر فراموش کرده است میداند، آب وقتی یخ میزند منبسط میشود. همین انبساط در آب در برگهای درخت اتفاق میافتد، جایی که محتوای آب بالاترین میزان است. به عنوان یک اقدام حفاظتی برای جلوگیری از شکستن برگها، درختان برگریز به طور کلی برگهای خود را میریزند. در پاییز قبل از زمستان، سلولهای پایه هر برگ شروع به مردن میکنند و سدی را تشکیل میدهند که آب و مواد مغذی را از سفر به برگ باز میدارد.
آیا میدانستید که در همان زمان، برگهای یک درخت خزان کننده برای بهار آینده در حال شکل گیری است؟ برگها، ساقهها و گاهی حتی گلهای نابالغ روی شاخهها در بستههایی به نام جوانهها قرار میگیرند که توسط فلسهای سخت محافظت میشوند که محفظهای ضد آب در اطراف این قسمتهای نابالغ درخت تشکیل میدهند.
درختان همیشه سبز آب کمتری در برگهای خود نگه میدارند و دارای پوشش محافظ موم مانند هستند. این خطر یخ زدگی را کاهش میدهد، بنابراین درختان همیشه سبز برگ خود را در طول زمستان نگه میدارند. به این ترتیب، آنها همچنین میتوانند از طریق فتوسنتز به تولید انرژی ادامه دهند (اگرچه با سرعت کمتری به دلیل در دسترس بودن کمتر نور خورشید).
کنترل یخ
حتی با وجود اینکه این اقدامات حفاظتی به درختان کمک میکند تا برای زمستان آماده شوند، دمای زیر صفر هنوز یک چالش است. اگرچه فوریترین خطر شکستگی برگها برطرف شده است، اما هنوز مقدار زیادی آب در تنه و شاخهها وجود دارد که میتواند به درخت آسیب برساند. به همین دلیل است که درختان عملکردهایی برای محافظت از آنها در برابر سرما دارند! این عملکردها تغییرات میکروسکوپی در سطح سلولی هستند که زمان و مکان تشکیل یخ در درخت و سلولهای آن را کنترل میکنند.
سلولها بلوکهای سازنده همه موجودات زنده هستند و درختان تریلیونها از آنها را دارند. در طول ماههای یخبندان، یک درخت آب را از داخل سلولها به فضای بین آنها منتقل میکند. حتی اگر آب در این فضاهای میانی یخ بزند، خود سلولها و توانایی حیاتی آنها برای عملکرد دست نخورده باقی میماند. این فرآیند کم آبی عمدی، دفاع دیگری در برابر دمای انجماد است.
برگ درختان همیشه سبز حاوی مواد شیمیایی است که به عنوان ضد یخ عمل میکند و از تشکیل یخ در داخل برگها جلوگیری میکند. این مواد شیمیایی همان چیزی است که به گیاهان همیشه سبز عطر و بوی خاصی میدهد.

آیا همه درختان به یک اندازه در برابر سرما مقاوم هستند؟
برخی از درختان در مناطق گرمتر نمیتوانند دمای انجماد را تحمل کنند. چرا اینطور است؟
این به این دلیل است که درختان در طول هزاران سال تکامل یافتهاند تا با محیط طبیعی خود هماهنگ باشند و با ریتمهای طبیعی فصول منطقه بومی خود سازگار شوند. این باعث شده است که گونههای درختی در عرض های جغرافیایی بالاتر و آب و هوای سردتر نسبت به درختان مناطق معتدل یا گرمسیری نسبت به آب و هوای یخبندان مقاومتر باشند. برخی از درختان مانند بلوط زنده میتوانند در دمای 20 درجه فارنهایت دوام بیاورند، در حالی که بید سیاه میتواند دمای 50- درجه فارنهایت را تحمل کند.
این کمی شبیه داشتن یک کمد لباس زمستانی است – فقط اگر در مکانی با زمستانهای سرد و سخت زندگی میکنید به یک کمد لباس نیاز دارید! کسانی که در نواحی جنوبی و معتدلتر کشور زندگی میکنند معمولاً نیاز یکسانی به لایههای گرم ندارند – و مقابله با سرمای ناگهانی بسیار دشوارتر است.
هنگامی که در این زمان از سال با کودکان بیرون هستید، آنها را تشویق کنید تا درختان را مشاهده کنند و به تمام فرآیندهای نامرئی که در زیر سطح برگ یا تنه روی میدهند فکر کنند. چه درختی باشد که به زودی برگهایش را رها کند، چه درختی که شاید در حال حاضر زیر پوشش برفی قرار داشته باشد، همیشه چیزی بیشتر از چیزی که به چشم می آید وجود دارد!

سوالات رایج
درختان چگونه در زمستان زنده میمانند؟
درختان برای زنده ماندن در سرما وارد یک چرخهی طبیعی به نام خواب زمستانی میشوند. در این حالت، فعالیتهای متابولیکی آنها کند شده و مصرف انرژی کاهش مییابد. سلولها با تغییرات شیمیایی خاصی، نقطهی انجماد آب در بافتها را پایین میآورند و از یخزدگی مستقیم جلوگیری میکنند. در واقع درختان در زمستان انرژی خود را ذخیره میکنند تا در بهار دوباره به رشد سریع بازگردند.
چرا بعضی از درختان در زمستان برگهای خود را از دست میدهند؟
ریزش برگها درخت را از هدر دادن آب در شرایط سرما و کمبود رطوبت نجات میدهد. در زمستان، آب موجود در خاک اغلب یخ میزند و دسترسی ریشهها به آن دشوار میشود. وقتی برگها بریزند، تبخیر کاهش مییابد و درخت با ذخیرهی انرژی، راحتتر میتواند سرما را تحمل کند.
نقش خواب زمستانی در زنده ماندن درختان چیست؟
خواب زمستانی مثل یک سپر حفاظتی عمل میکند. وقتی دما پایین میآید، درخت رشد خود را متوقف میکند و وارد حالتی میشود که انرژی را به جای مصرف، ذخیره میکند. این خواب طبیعی باعث میشود درخت در برابر سرمای طولانیمدت دوام بیاورد و از آسیب به بافتهای حساس جلوگیری شود.
آیا همهی گونههای درختان توانایی سازگاری با سرما را دارند؟
خیر. برخی گونهها مانند درختان مناطق استوایی به هیچ وجه تحمل یخبندان را ندارند و در دمای پایین به سرعت آسیب میبینند. اما گونههایی مثل کاج، بلوط یا صنوبر توانستهاند سازوکارهای پیچیدهای برای مقاومت در برابر سرما تکامل دهند. همین تفاوت ژنتیکی است که تعیین میکند کدام درختان میتوانند در زمستان زنده بمانند.
ریشههای درختان چگونه در برابر یخزدگی محافظت میشوند؟
ریشهها معمولاً در لایههای زیرین خاک قرار دارند و خاک مانند عایق عمل میکند. حتی در دماهای بسیار پایین، دمای خاک در چند سانتیمتر زیر سطح زمین کمتر کاهش مییابد. علاوه بر این، ریشهها نشاسته و قند ذخیره میکنند که همانند ضدیخ طبیعی عمل کرده و مانع یخزدگی سلولها میشود.
چرا برخی درختان همیشهسبز در زمستان هم شاداب میمانند؟
درختان همیشهسبز مانند کاج و سرو، برگهای سوزنیشکل دارند که سطح تماس کمی با هوا ایجاد میکند و مانع از دست دادن آب میشود. علاوه بر این، روی برگها لایهای مومی وجود دارد که آنها را در برابر سرمای خشک محافظت میکند. این ویژگیها باعث میشود حتی در برف و یخبندان هم سبز بمانند.
آیا ضخامت پوست درختان نقشی در مقاومت آنها در سرما دارد؟
بله. پوست ضخیم مانند یک لباس زمستانی برای درخت عمل میکند. این لایهی محافظ نه تنها از دست رفتن گرما جلوگیری میکند، بلکه مانع نفوذ سرمای ناگهانی به بافتهای حساس زیرین میشود. به همین دلیل درختانی با پوست ضخیمتر معمولاً در سرمای شدید دوام بیشتری دارند.
گیاهان و درختان در زمستان چگونه از هدر رفتن آب جلوگیری میکنند؟
درختان در زمستان روزنههای برگهایشان را میبندند یا برگهایشان را از دست میدهند تا تبخیر کاهش یابد. همچنین آب درون سلولها به ترکیباتی غنی از قند و مواد ضدیخ طبیعی تبدیل میشود تا از یخزدگی جلوگیری شود. این ترکیبات علاوه بر محافظت، مصرف آب را هم به حداقل میرسانند.
تفاوت درختان مناطق سردسیر و گرمسیر در برابر سرما چیست؟
درختان مناطق سردسیر معمولاً با برگهای کوچکتر، پوست ضخیمتر و توانایی خواب زمستانی تکامل یافتهاند. در مقابل، درختان مناطق گرمسیر به نور و دمای بالا وابستهاند و به محض اینکه دما به زیر صفر برسد، بافتهای آنها دچار آسیب میشود.
چگونه تغییرات شیمیایی در سلولهای گیاه به زنده ماندن درختان کمک میکند؟
در زمستان، سلولهای درخت غلظت قندها و پروتئینهای خاصی را افزایش میدهند که مانند ضدیخ عمل میکنند. این تغییرات باعث میشود آب سلولی به راحتی یخ نزند و ساختار سلولها حفظ شود. همچنین این فرآیند مانع از ترک خوردن بافتها در اثر انبساط ناشی از یخزدگی میشود.
آیا هرس کردن درختان قبل از زمستان به بقای آنها کمک میکند؟
بله، هرس کردن درست قبل از ورود به فصل سرد میتواند شانس زنده ماندن درختان را بیشتر کند. وقتی شاخههای خشک یا بیمار حذف میشوند، انرژی درخت صرف بخشهای سالم میشود و احتمال شکستن شاخهها بر اثر برف و یخ کمتر میشود. اما هرس بیش از حد یا در زمان نامناسب ممکن است برعکس باعث ضعیف شدن گیاه شود، چون زخمهای تازه در سرما به راحتی آسیب میبینند.
چرا بعضی درختان در برابر سرما آسیبپذیرتر هستند؟
میزان مقاومت درختان به عوامل ژنتیکی، سن و موقعیت مکانی بستگی دارد. درختان جوان ریشههای سطحیتری دارند و بیشتر در معرض یخزدگی قرار میگیرند. گونههایی که در مناطق گرمسیری رشد کردهاند هم به طور طبیعی فاقد مکانیزمهای دفاعی در برابر سرما هستند. حتی شرایط محیطی مثل بادهای شدید یا خاک کمعمق میتواند آسیبپذیری درخت را بیشتر کند.
چه عواملی باعث ترک خوردن تنه درختان در زمستان میشود؟
تغییرات ناگهانی دما بزرگترین دلیل ترک خوردن تنه است. وقتی روزها هوا گرمتر و شبها به شدت سرد میشود، لایههای بیرونی تنه سریعتر از لایههای داخلی منبسط یا منقبض میشوند. این اختلاف فشار باعث ایجاد ترکهایی میشود که به آنها “ترکهای یخزدگی” میگویند. درختان جوان یا درختانی با پوست نازک بیشتر در معرض این مشکل هستند.
درختان چگونه از یخزدگی شیره درون خود جلوگیری میکنند؟
شیرهی گیاهی حاوی قندها و مواد محلول مختلفی است. این مواد نقطه انجماد شیره را پایین میآورند و مثل ضدیخ عمل میکنند. علاوه بر این، درختان در زمستان حرکت شیره را کند یا متوقف میکنند تا از ایجاد بلورهای یخ بزرگ و خطرناک جلوگیری شود. این مکانیسم به ویژه در درختان مناطق سردسیر بسیار تکامل یافته است.
آیا نور خورشید در روزهای سرد به بقای درختان کمک میکند؟
بله، حتی در زمستان هم نور خورشید اهمیت دارد. نور خورشید کمک میکند که دمای درخت کمی بالا برود و فرآیندهای حیاتی در حد حداقل ادامه پیدا کنند. البته نور شدید زمستانی میتواند در برخی موارد باعث “سوختگی زمستانی” شود، بهخصوص زمانی که نور مستقیم روی برگهای همیشهسبز و پوشیده از برف میتابد.
چرا برخی درختان در سرمای زمستان شکوفه نمیدهند؟
شکوفه دادن نیازمند انرژی و دمای مناسب است. درختان برای محافظت از خود شکوفهزنی را به تعویق میاندازند تا زمانی که شرایط پایدارتر شود. این سازگاری تکاملی مانع از آن میشود که جوانهها در سرمای کشنده باز شوند و از بین بروند. به همین دلیل بسیاری از درختان به “ساعات سرما” نیاز دارند تا چرخه رشدشان به درستی تنظیم شود.
نقش برف در محافظت یا آسیب رساندن به درختان چیست؟
برف یک تیغ دو لبه است. از یک طرف، لایهای از برف میتواند مانند عایق عمل کرده و ریشهها را از سرمای شدید حفظ کند. از طرف دیگر، تجمع سنگین برف روی شاخهها میتواند باعث شکستن آنها شود. درختان با شاخههای انعطافپذیر معمولاً بهتر از پس این شرایط برمیآیند.
آیا کوددهی قبل از زمستان به زنده ماندن درختان کمک میکند؟
کوددهی سبک و متعادل قبل از زمستان میتواند به درخت انرژی کافی برای ورود به خواب زمستانی بدهد. بهویژه کودهای پتاسه مقاومت درختان را در برابر سرما افزایش میدهند. اما کوددهی بیش از حد، مخصوصاً با نیتروژن، باعث رشد ناگهانی شاخههای جوان و حساس میشود که در سرما به راحتی یخ میزنند.
چگونه درختان جوان را باید در برابر سرما محافظت کرد؟
درختان جوان بیشتر در معرض خطر هستند چون ریشههای سطحی و پوست نازکی دارند. پیچیدن تنه با گونی یا پلاستیک مخصوص، استفاده از مالچ روی خاک اطراف ریشه و حتی ایجاد بادشکن میتواند از آنها محافظت کند. همچنین آبیاری مناسب قبل از یخبندان باعث میشود ریشهها در مقابل سرمای خشک مقاومتر شوند.
چرا بادهای سرد میتوانند بیشتر از سرما به درختان آسیب بزنند؟
بادهای سرد باعث افزایش تبخیر آب از برگها و شاخهها میشوند. وقتی خاک یخزده و دسترسی به آب محدود است، این از دست دادن رطوبت میتواند به خشکی شدید و مرگ بافتها منجر شود. به همین دلیل کاشت درختان در مکانهای بادخیز بدون محافظ طبیعی میتواند بسیار خطرناک باشد.
آیا همهی درختان میتوانند پس از یخبندان دوباره رشد کنند؟
خیر. برخی درختان توانایی ترمیم بافتهای آسیبدیده را دارند، اما اگر یخبندان طولانیمدت و شدید باشد، به ویژه درختان غیر بومی منطقه، ممکن است بخش زیادی از ریشه یا تنه آسیب ببیند و درخت دیگر نتواند رشد کند. توانایی بازگشت بستگی به گونه، سن و شدت آسیب دارد.
درختان میوه چگونه در زمستان زنده میمانند؟
درختان میوه مثل سیب و گیلاس برای زنده ماندن در زمستان وارد خواب عمیق میشوند. جوانههای میوه دارای لایههای حفاظتی هستند که آنها را در برابر یخزدگی مقاوم میکند. علاوه بر این، قندهای طبیعی موجود در جوانهها مانند ضدیخ عمل کرده و مانع از یخ زدن زودرس میشوند.
نقش ذخیرهی انرژی در ریشهها در زنده ماندن درختان چیست؟
ریشهها مثل انبار انرژی عمل میکنند. در طول پاییز، درختان قند و نشاسته را در ریشهها ذخیره میکنند. در زمستان، وقتی فتوسنتز کاهش مییابد، این ذخایر به کمک درخت میآیند و انرژی لازم برای بقا را فراهم میکنند. به همین دلیل سلامت ریشهها در بقای زمستانی حیاتی است.
آیا همهی قسمتهای درخت به یک اندازه از سرما آسیب میبینند؟
خیر. ریشهها معمولاً به دلیل قرار گرفتن در خاک محافظت میشوند. اما شاخههای نازک، جوانهها و پوست تنه بیشتر در معرض آسیب هستند. به خصوص جوانههای تازه و بخشهای بالایی درخت که بیشتر در معرض باد و تغییرات دما قرار دارند، آسیبپذیری بیشتری نشان میدهند.
چرا ترکیدن جوانهها در زمستان برای درخت خطرناک است؟
اگر جوانهها زودتر از موعد باز شوند، سرمای ناگهانی میتواند آنها را نابود کند. این موضوع به ویژه برای درختان میوه خطرناک است چون نابودی جوانهها مستقیماً بر محصول سال بعد تأثیر میگذارد. به همین دلیل درختان مناطق سردسیر سازوکاری دارند که جوانهزنی را فقط پس از سپری شدن “ساعات سرمای کافی” فعال میکند.
درختان در زمستان چگونه تعادل دمایی خود را حفظ میکنند؟
درختان مانند موجودات خونگرم توانایی تولید گرما ندارند، اما از طریق ساختارهای طبیعی خود از نوسانات شدید دما جلوگیری میکنند. پوست ضخیم، خواب زمستانی، کاهش فعالیت متابولیکی و تجمع قندها همگی ابزارهایی هستند که به حفظ تعادل دما کمک میکنند.
چرا برخی از درختان پس از زمستان دچار خشکی شاخهها میشوند؟
خشکی شاخهها اغلب ناشی از “خشکی زمستانی” است. در این حالت، آب کافی از ریشهها به شاخهها نمیرسد چون خاک یخ زده و دسترسی به رطوبت محدود است. در عین حال، تبخیر از طریق برگها ادامه دارد و همین باعث مرگ سلولها و خشک شدن شاخهها میشود.
آیا پوشاندن تنه درختان با گونی یا پلاستیک در زمستان مفید است؟
بله، این کار بهخصوص برای درختان جوان یا حساس توصیه میشود. پوشش تنه میتواند مانع ترک خوردن، سرمازدگی و حتی حملهی جوندگان شود. البته باید توجه داشت که پوششها نباید خیلی محکم یا غیرقابل تنفس باشند، چون ممکن است باعث پوسیدگی یا تجمع رطوبت شوند.
چگونه تغییرات ژنتیکی باعث افزایش مقاومت درختان به سرما میشود؟
برخی گونهها به طور طبیعی ژنهایی دارند که توانایی تولید مواد ضدیخ طبیعی در سلولها را فعال میکند. این ژنها باعث افزایش غلظت قندها، پروتئینهای محافظ و تغییر در ساختار غشاهای سلولی میشوند. پژوهشهای جدید حتی به دنبال اصلاح ژنتیکی درختان میوه هستند تا مقاومت بیشتری در برابر سرما داشته باشند.
نقش انسان در کمک به زنده ماندن درختان در زمستان چیست؟
انسان میتواند با روشهایی مثل آبیاری مناسب قبل از یخبندان، استفاده از مالچ، ایجاد بادشکن و هرس اصولی به درختان کمک کند. همچنین انتخاب گونههای بومی و مقاوم به سرما یکی از مهمترین کارهایی است که باغداران میتوانند انجام دهند. دخالت درست انسان میتواند تفاوت بزرگی در بقای درختان در زمستان ایجاد کند.













سلام
واقعا جالب و عالی بود
سلام دوست بلرتویی
ممنون بابت نگاهتون
سلام سایتتون عالیه ممنون از مطالب مفیدتون
ممنون دوست عزیز بلرتویی
چقدر جالب
همیشه واسم سوال بود
ممنون واقعا
ممنون دوست بلرتویی عزیز